Διακρατική συμφωνία για την προστασία του μοναδικού οικοτόπου των Πρεσπών

  "Σάρκα και οστά" σ' ένα όραμα που "μετρά" ήδη δέκα χρόνια ζωής, τη δημιουργία ενός Διασυνοριακού Πάρκου στον μοναδικό οικότοπο της περιοχής των Πρεσπών, έδωσαν, σήμερα, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας Υγροτόπων, οι υπουργοί Περιβάλλοντος της Ελλάδας, Τίνα Μπιρμπίλη, της Αλβανίας, Φατμίρ Μεντίου και της ΠΓΔΜ, Νετζάτι Γιακούπι και ο αρμόδιος Επίτροπος για το περιβάλλον, Σταύρος Δήμας (εκπροσωπώντας την Ευρωπαϊκή Επιτροπή), με την υπογραφή της πρώτης διασυνοριακής συμφωνίας προστασίας οικοτόπου, στα Βαλκάνια.    Σκοπός της συμφωνίας είναι η ενίσχυση της τριμερούς συνεργασίας ούτως ώστε να διασφαλιστεί η ολοκληρωμένη προστασία του οικοσυστήματος και της αειφόρου ανάπτυξης της περιοχής του Πάρκου Πρεσπών, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης σχεδίου ολοκληρωμένης διαχείρισης λεκάνης απορροής, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.
   Η συμφωνία περιλαμβάνει συγκεκριμένες δεσμεύσεις, αλλά και ευκαιρίες για το φυσικό περιβάλλον και τις ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή των Πρεσπών και θεσπίζει μόνιμες δομές συνεργασίας.

   Μεταξύ των βασικών υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτή, είναι η διαχείριση, με σώφρονα τρόπο, της ποιότητας και της ποσότητας των νερών των Πρεσπών, αποδίδοντας ιδιαίτερη προσοχή στη στάθμη και των δύο λιμνών, η πρόληψη και μείωση της ρύπανσης των νερών των δύο λιμνών, η διατήρηση της βιοποικιλότητας, μέσω της προστασίας, ιδιαίτερα των ενδημικών, σπάνιων ειδών της χλωρίδας και της πανίδας, καθώς και η αποκατάσταση και διαχείριση των ευαίσθητων οικοτόπων.
   Στόχος, επίσης, είναι η προστασία του εδάφους από τη διάβρωση, την υποβάθμιση, τις μολύνσεις και τη ρύπανση, η διασφάλιση, προώθηση και έλεγχος της σώφρονας χρήσης των φυσικών πόρων και της αειφόρου ανάπτυξης των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, η αποτροπή και έλεγχος των οικονομικών δραστηριοτήτων που προκαλούν ή μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην περιοχή του Πάρκου των Πρεσπών.
   Η συμφωνία προβλέπει -μεταξύ άλλων- την κατάρτιση κοινών σχεδίων και προγραμμάτων για την προστασία και αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής και την υιοθέτηση σειράς μέτρων που θα διασφαλίζουν την εφαρμογή -στο μέγιστο δυνατό βαθμό- αειφόρου γεωργίας, κτηνοτροφίας χαμηλής έντασης, τη διαχείριση των οικιακών και γεωργικών απορριμμάτων, με σύγχρονες και περιβαλλοντικά φιλικές μεθόδους και τη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό των οδικών και τηλεπικοινωνιακών δικτύων και άλλων κοινωνικών υποδομών και υπηρεσιών.
   Στη σύντομη τοποθέτησή του κατά την τελετή, ο επίτροπος Σταύρος Δήμας τόνισε -μεταξύ άλλων- πως το γεγονός ότι "το περιβάλλον δεν γνωρίζει σύνορα" αποτελεί σημαντικό παράγοντα για κοινές δράσεις, όπως η εν λόγω συμφωνία. Αφού εξέφρασε την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι μια τόσο σημαντική συμφωνία αποτελεί, ίσως, την τελευταία του πράξη ως Επιτρόπου περιβάλλοντος, ο κ. Δήμας διατύπωσε την ελπίδα πως με το νομικό πλέγμα που παρέχει η συμφωνία και τις δυνατότητες κονοτικής χρηματοδότησης που πηγάζουν από τη σύμπραξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί από τις τρεις χώρες.
   Την ικανοποίησή της για τη συμφωνία, με την οποία κλείνει ένας κύκλος προσπαθειών για τη διαφύλαξη ενός τόσο πολύτιμου κεφαλαίου, εξέφρασε από την πλευρά της και η υπουργός Περιβάλλοντος, Τίνα Μπιρμπίλη. Εξαίροντας τον ρόλο των τοπικών κοινωνιών αλλά και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, που ήταν, όπως είπε, πολύ πιο μπροστά από την Πολιτεία, τη δεκαετία που μεσολάβησε από τη διακήρυξη της ίδρυσης του Πάρκου των Πρεσπών έως σήμερα, η υπουργός υπογράμμισε τη σημασία της σημερινής υπογραφής μιας νομικά δεσμευτικής συμφωνίας που "είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε και για τις τρεις χώρες μας".
   Η κ. Μπιρμπίλη έκανε ιδιαίτερη μνεία στη συμβολή της "ευρωπαϊκής οικογένειας" (σ.σ. σημαντικό και καινοτόμο στοιχείο της συμφωνίας είναι ότι στην Επιτροπή Διαχείρισης του Πάρκου Πρεσπών θα συμμετάσχει και εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης) για την ευόδωση του εγχειρήματος και ανέφερε πως η ελληνική πλευρά θα είναι αρωγός στην κινητοποίηση των πόρων που αντιστοιχούν στους γείτονές μας, στο πλαίσιο της εκπόνησης και υλοποίησης ενός ολοκληρωμένου προγράμματος για την ανάπτυξη της περιοχής.
   "Σήμερα είναι η αρχή...Είναι ένα μεγάλο βήμα στα όσα έχουν γίνει την προηγούμενη δεκαετία. Όσα έχετε κάνει όλοι, μέχρι τώρα. Κι εμείς, απλά, πιστεύουμε ότι θα βοηθήσουμε ώστε αυτά τα βήματα να γίνουν πολύ πιο μεγάλα, πολύ πιο σημαντικά, πολύ πιο βιώσιμα", υπογράμμισε η υπουργός.
   Την ικανοποίησή του για τη συμφωνία, εξέφρασε ο υπουργός Περιβάλλοντος της Αλβανίας, Φατμίρ Μεντίου, υπογραμμίζοντας τη σημασία της συνεργασίας σε περιφερειακό επίπεδο και τη δέσμευση των χωρών που ενώνουν οι δύο λίμνες για τη βιώσιμη διαχείριση του Πάρκου των Πρεσπών.
   Θα πρέπει να δούμε τη συνεργασία μας υπό το πρίσμα ενός ευρωπαϊκού οράματος και γι' αυτό είναι σημαντική η παρουσία του κ. Δήμα, τόνισε ο κ. Μεντίου και κάλεσε την Ελλάδα, ως μέλος της ΕΕ, να αναλάβει κεντρικό ρόλο στη διαχείριση κοινών περιβαλλοντικών ζητημάτων, όχι μόνο στην Πρέσπα, αλλά και σε άλλες περιοχές, όπου υπάρχει κοινό ενδιαφέρον.
   Από την πλευρά του, ο υπουργός Περιβάλλοντος της ΠΓΔΜ Νετζάτι Γιακούπι υπογράμμισε ότι η σύμβαση αυτή έρχεται σε καίριο χρόνο και επαναπροσδιορίζει τις δεσμεύσεις μας για την αειφόρο ανάπτυξη και τη διασφάλιση της βιοποικιλότητας στις Πρέσπες. Σημείωσε δε, πως η χώρα του έχει την πεποίθηση ότι η συνεργασία θα ωφελήσει τους πολίτες και θα συμβάλει στην πρόοδο της ευρύτερης περιοχής προς την ΕΕ.
   Στο ίδιο μήκος κύματος σχετικά με την ιδιαίτερη σημασία της συμφωνίας για τη χάραξη ενός βιώσιμου μέλλοντος για την περιοχή, αναφέρθηκε στην τοποθέτησή του ο εκπρόσωπος της Σύμβασης Ραμσάρ, Τομπάιας Σαλάθε, ενώ ο δήμαρχος Πρεσπών, Λάζαρος Ναλπαντίδης, ο οποίος άνοιξε, με χαιρετισμό του την τελετή, έκανε λόγο για την επισφράγιση ενός διαρκούς αγώνα μιας δεκαετίας κι επισήμανε πως σήμερα, έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για τη βελτίωση και εμβάθυνση της συνεργασίας στην περιοχή.
   Με ικανοποίηση και αισιοδοξία για το μέλλον χαιρετίζουν την υπογραφή της συμφωνίας ο Δήμος Πρεσπών, η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών και ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών, τονίζοντας ότι "αυτή η συμφωνία θα σημάνει μία νέα αρχή και θα δώσει μία ουσιαστική ώθηση στο σχεδιασμό και στο συντονισμό των δράσεων του Πάρκου Πρεσπών".
   Μετά την τελετή, στην οποία παρέστησαν -μεταξύ άλλων- εκπρόσωποι των τοπικών αρχών και πλήθος κόσμου, βραβεύτηκαν οι νικητές του διαγωνισμού φωτογραφίας που προκήρυξε πριν από μήνες η Συντονιστική Επιτροπή του Πάρκου Πρεσπών, με θέμα την Πρέσπα. Το πρώτο βραβείο έλαβε ο Ντάριο Γιάνκοβιτς, το δεύτερο ο Αθανάσιος Ντάζανης και το τρίτο ο Βασίλ Στέργιοφσκι.
   Ιστορικό
   Το πρώτο βήμα στην πορεία της ίδρυσης του Διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών έγινε το 2000, με τη σχετική διακήρυξη των τότε πρωθυπουργών της Ελλάδας, της Αλβανίας και της ΠΓΔΜ, Κώστα Σημίτη, Ιλίρ Μέτα και Λιούπτσο Γκεοργκίεφσκι, αντίστοιχα.
   Ακολούθησε η σύσταση της τριμερούς, άτυπης, Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών, που, από το 2001 έως σήμερα έχει προωθήσει τον σχεδιασμό και την εκτέλεση κοινών προγραμμάτων για την προστασία της περιοχής και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της.
   Από τα πρώτα επιτεύγματα της εν λόγω Επιτροπής ήταν και η κατάρτιση του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη του Πάρκου Πρεσπών (σ.σ. ολοκληρώθηκε με χρηματοδότηση του ελληνικού κράτους και υιοθετήθηκε από τους αρμόδιους φορείς των τριών κρατών) κι έθεσε, για πρώτη φορά, το πλαίσιο για ένα συνολικό ορθολογικό σχεδιασμό για το μέλλον της περιοχής.
   Στα τέλη Νοεμβρίου του περασμένου έτους, οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας, Γιώργος Παπανδρέου, της Αλβανίας, Σαλί Μπερίσα και της ΠΓΔΜ, Νίκολα Γκρούεφσκι, συναντήθηκαν στις Πρέσπες και δεσμεύτηκαν για την υπογραφή μιας διακρατικής συμφωνίας, δέσμευση η οποία υλοποιήθηκε, σήμερα, στην ακριτική αυτή περιοχή.
   Ο τόπος…
   Σε μια μεγάλη κοιλότητα, η οποία περιβάλλεται από βουνά, στο βορειοδυτικό άκρο της Ελλάδας, μέσα στην "καρδιά" των Βαλκανίων, πριν από περίπου 70 εκατομμύρια χρόνια, αρχικά δημιουργήθηκε μία λίμνη, η Πρέσπα. Η λίμνη αυτή, πριν από μερικές δεκάδες χιλιάδες χρόνια χωρίστηκε από τις προσχώσεις του ρου του Αγίου Γερμανού σε δύο μικρότερες: τη Μικρή και τη Μεγάλη Πρέσπα. Οι λίμνες, σήμερα, επικοινωνούν με έναν δίαυλο, στη θέση Κούλα, μέσω του οποίου τα νερά της Μικρής Πρέσπας ρέουν στη Μεγάλη. Η τελευταία δεν έχει επιφανειακή απορροή, αλλά τα νερά της διοχετεύονται, μέσα από υπόγειες καταβόθρες, στη λίμνη Αχρίδα της ΠΓΔΜ και από εκεί εκρέουν στον ποταμό Δρίνο και καταλήγουν στην Αδριατική.
   Σημαντικό τμήμα των συνόρων της Ελλάδας, της Αλβανίας και της ΠΓΔΜ βρίσκεται μέσα στις λίμνες. Τη Μικρή Πρέσπα μοιράζονται η Ελλάδα και η Αλβανία, ενώ τη Μεγάλη και οι τρεις χώρες. Η Μικρή και η Μεγάλη Πρέσπα είναι από τις παλαιότερες ευρωπαϊκές λίμνες και η ύπαρξή τους καθορίζει τη γεωμορφολογία της περιοχής, ενώ είναι, παράλληλα, πηγή πλούτου, ζωής και πολιτισμού.
   Η γεωμορφολογία, το γεωλογικό υπόστρωμα, το κλίμα της περιοχής, η ύπαρξη και η παλαιότητα των δύο λιμνών, οι διαφορετικοί οικότοποι, που ξεκινούν από το χαμηλότερο υψόμετρο (850 μ. στις λίμνες) και καταλήγουν στις ψηλότερες κορυφές (2.300 μ.) συνθέτουν ένα τοπίο υψηλής βιοποικιλότητας και καθορίζουν την ξεχωριστή "ταυτότητα" του τόπου.
   Ένα χαρακτηριστικό που καθιστά την Πρέσπα μοναδική είναι το γεγονός ότι πολλές μορφές ζωής ή είδη με περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση -ακόμη και σε παγκόσμιο επίπεδο- έχουν επιλέξει τη συγκεκριμένη περιοχή για "σπίτι" τους.
   Πάνω από 260 είδη πουλιών, 1.500 είδη φυτών, 23 είδη ψαριών, 60 είδη θηλαστικών συνθέτουν τη σπάνια βιοποικιλότητα της Πρέσπας.
   Όπως επισημαίνει η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, οι πρώτοι ορνιθολόγοι που επισκέφθηκαν την Πρέσπα, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ανακάλυψαν έναν "ορνιθολογικό παράδεισο". Ο αργυροπελεκάνος, ένα από τα σπανιότερα είδη στον κόσμο, έχει βρει το δικό του καταφύγιο στην περιοχή των Πρεσπών, όπου φιλοξενείται ο μεγαλύτερος αριθμός αναπαραγόμενων ζευγαριών σε όλο τον κόσμο, με πάνω από 1.000 ζευγάρια. Στο πλάι τους, φωλιάζουν οι ροδοπελεκάνοι (50-200 ζευγάρια), σε ένα από τα σπάνια θεάματα, πραγματική οπτική πανδαισία.
   Η Μικρή Πρέσπα φιλοξενεί στα "σπλάχνα" της και πολλά άλλα σπάνια, υδρόβια πουλιά, όπως οι λαγγόνες, οι ερωδιοί (αργυροτσικνιάδες), οι λευκοτσικνιάδες και οι πορφυροτσικνιάδες, ενώ αξίζει να σημειωθεί πως η Πρέσπα είναι το μοναδικό μέρος στην Ελλάδα, όπου αναπαράγονται οι σταχτόχηνες.
   "Καρδιά" του οικοτόπου των Πρεσπών αποτελούν τα υγρά λιβάδια του. Παλαιότερα, πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες στην παραλίμνια ζώνη (βόσκηση με βοοειδή, κόψιμο και κάψιμο καλαμιώνων κ.ά), συνέβαλαν σημαντικά στη δημιουργία και τη διατήρηση εκτεταμένων υγρολιβαδικών εκτάσεων. Ωστόσο, στη δεκαετία του 1980 άρχισε να συρρικνώνεται η ανθρώπινη δραστηριότητα, με αποτέλεσμα τη συνεχή επέκταση των καλαμιώνων εις βάρος των υγρών λιβαδιών, τη μείωση του πληθυσμού των ψαριών (π.χ. γριβάδι), αλλά και την εξαφάνιση ή μείωση του αριθμού σημαντικών υδρόβιων πουλιών, όπως οι χαλκόκοτες και οι χουλιαρομύτες.
   …και οι άνθρωποι
   Αναμφίβολα, ξεχωριστό γνώρισμα της περιοχής είναι οι άνθρωποί της, οι οποίοι, ως αποδέκτες και χρήστες των ζωοδοτών πρωτογενών πόρων για εκατοντάδες χρόνια, με τις παραδοσιακές μορφές ενασχόλησης (αλιεία, γεωργία, κτηνοτροφία) καθόρισαν, σε σημαντικό βαθμό, την ανάπτυξη και τη διατήρηση αυτής της ποικιλμορφίας.
   Η κύρια ασχολία στην περιοχή των Πρεσπών (και στις τρεις χώρες που την "αγκαλιάζουν") είναι η γεωργία και ειδικότερα, στην Ελλάδα, η καλλιέργεια φασολιού, η οποία έχει υπερκεράσει άλλες, παραδοσιακές μορφές απάσχολησης των κατοίκων, όπως η κτηνοτροφία και η αλιεία, που περιορίζονται πλέον στα ορεινότερα και παραλίμνια χωριά, αντίστοιχα.
   Την τελευταία δεκαετία, στην ελληνική πλευρά τουλάχιστον, άρχισε να αναπτύσσεται και ο τομέας της προσφοράς υπηρεσιών, με τη δημιουργία τουριστικών υποδομών (ξενοδοχεία, ξενώνες, ταβέρνες κ.ά), αλλά περιορίζεται σε συγκεκριμένα χωριά, ενώ οι ειδικοί θεωρούν πως το "κλειδί" για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής θα μπορούσε να είναι η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, μέσα και από την τριμερή συνεργασία.

   Προστατευόμενες Περιοχές στις τρεις χώρες

   Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών και στις τρεις χώρες έχουν γίνει διάφορα βήματα για την προστασία των μοναδικών οικοσυστημάτων της Πρέσπας.
   Στην Αλβανία, το Εθνικό Πάρκο Πρεσπών ιδρύθηκε το 1999 για την αποκατάσταση και αειφορική προστασία κρίσιμων εδαφικών και υδάτινων οικοσυστημάτων στην περιοχή της Μεγάλης και της Μικρής Πρέσπας.
   Στην Ελλάδα, το 1974 ιδρύθηκε ο Εθνικός Δρυμός Πρεσπών για την προστασία των λιμνών Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα και της λεκάνης απορροής τους, και το 1975 η ίδια περιοχή ανακηρύχθηκε "Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους". Επιπλέον, το ελληνικό τμήμα της λεκάνης των λιμνών περιλαμβάνεται στον εθνικό κατάλογο των περιοχών που έχουν προταθεί για ένταξη στο δίκτυο Φύση 2000, σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για τους οικοτόπους και για την προστασία των άγριων πουλιών.
   Η δε λίμνη Μικρή Πρέσπα έχει, από το 1974, οριστεί ως "υγρότοπος διεθνούς σημασίας" σύμφωνα με τη Σύμβαση Ραμσάρ.
   Στην ΠΓΔΜ, το Εθνικό Πάρκο του Πέλιστερ ιδρύθηκε το 1948 για την προστασία ενός παγκοσμίως μοναδικού ορεινού οικοσυστήματος στα ανατολικά της λίμνης Μεγάλης Πρέσπας, ενώ το Εθνικό Πάρκο της Γκαλίτσιτσα ιδρύθηκε το 1958 για την αποκατάσταση και την προστασία ενός μοναδικού εδαφικού οικοσυστήματος, που εκτείνεται στο όρος Γκαλίτσιτσα που βρίσκεται ανάμεσα στη Μεγάλη Πρέσπα και την Αχρίδα. Το Ορνιθολογικό Καταφύγιο στο Εζέρανι (ανακηρυγμένη περιοχή Ραμσάρ), που συνορεύει με το βορεινό τμήμα της Μεγάλης Πρέσπας, ιδρύθηκε το 1996 για την προστασία μεταναστευτικών και άλλων υδρόβιων πουλιών. Η Μεγάλη Πρέσπα ανακηρύχθηκε "Φυσικό Μνημείο", το 1977.
   Τα νερά των λιμνών ενώνουν τρεις χώρες, που μοιράζονται τα νερά τους, τη βιοποικιλότητά τους, αλλά, κυρίως, ένα κοινό μέλλον για τους λαούς τους.
   Όπως, γλαφυρότατα μας περιγράφει στο βιβλίο του "Πρέσπα - Μια ιστορία για τη φύση και τον άνθρωπο", ο Γιώργος Κατσαδωράκης: "Τα χρόνια πέρασαν πάνω από το σώμα της Πρέσπας, αυτής της γωνιάς των Βαλκανίων, τη διαμόρφωσαν τα γεγονότα, οι πόλεμοι, οι καταστροφές, οι στιγμές δημιουργίας και ειρήνης, τα δημιουργήματα του πολιτισμού. Όλα εκείνα που αν τα βάλει κανείς με χρονολογική σειρά φτιάχνουν αυτό που λέμε ιστορία ενός τόπου, εδώ δεν έχουν κρυφτεί κάτω από τόνους χώμα, λάσπη, ερείπια, τσιμέντο, άγρια βλάστηση και λησμονιά. Εδώ, μέσα στη γαλήνη μιας φύσης ήρεμης, που νομίζεις πως καθόλου δεν έχει αλλάξει από τα παλιά, όλο και κάποιο από τα σημάδια που δηλώνουν τις διάφορες φάσεις της ιστορίας της Πρέσπας βρίσκει κάπου τον τρόπο να ξεπροβάλει. Κάπου βρίσκει τον τρόπο να υπάρξει, σε μια σπηλιά, μέσα στο βούρκο της λίμνης, στο παχύ φύλλωμα του δάσους, σε μια άγνωστη τρύπα στα βράχια, στα αιωνόβια δέντρα, στις γεμάτες ασύνειδη γνώση γενιές των πελεκάνων και των πουλιών, στον τρόπο που οι γιαγιάδες μαγειρεύουν το γριβάδι… ".